LEANA LATEGAN
POTCHEFSTROOM se ánder Totius, word 'n mens maklik verlei om te dink as jy die digter P.W. Buys se lewe in oënskou neem.
'n Lewe wat begin het in Germiston, en ná verskeie haltes uiteindelik verplaas is na Potchefstroom, waar Pieter Willem Buys op 27 November 1999 oorlede is. Sowat twee jaar gelede het sy kinders, ná sy vrou, Lulu, se dood, sy literêre nalatenskap aan Naln bemaak: 'n Kosbare skat dokumente en artefakte wat by aspekte van sy skryfwerk aansluit.
Op besoek aan die Totiushuis-museum in Potchefstroom vertoon die kurator 'n kort film om 'n mens ten opsigte van Totius te oriënteer. Met 'n eerste kyk sou 'n mens moeiteloos die "hoofkarakter" as Totius sélf eien. Inderwaarheid is prof. Buys destyds gebruik om die rol van Totius te vertolk: In figuur en persoonlikheid miskien Totius se ewebeeld, maar by nadere kennismaking een van die mees indrukwekkende mense wat 'n mens in die wêreld van die Afrikaanse letterkunde kon ontmoet. Van nature beskeie en nederig, maar 'n man wat allerweë met groot liefde, respek en agting bejeën is.
As predikant het hy verskeie gemeentes in die Vrystaatse Goudveld bedien, en sy Th. M-graad in net nege maande afgehandel. In 1953, die jaar waarin Totius oorlede is, begin Buys se bediening in Potchefstroom, 'n dienstyd wat 35 jaar sou duur. Hy verwerf in 1970 sy doktorsgraad en behartig as hoogleraar aan die Teologiese Skool die vakke etiek, apologetiek, kategetiek en evangelistiek. Ná sy emeritering in 1988 begin hy met pastorale versorging van bejaardes in drie Potchefstroomse aftreeoorde, 'n liefdestaak waarmee hy tot met sy dood besig was.
"As jy gedigte soek" (lui die titel van 'n openingsvers uit sy bundel Wit korbeel ), sal jy dit oral kry, sê die digter: dalk sit joú gedig "soos die gemmerkat / skuins voor oom Willie Steyn se huis", of skuil dit "in 'n wateremmer / in Huis en Tuin se rakke"; dis dalk "sommer oop en bloot / soos 'n studentesoen / voor Volkskas op die stoep"! Maar vir Buys was "Tomstraat . . . steeds "die beste plek . . . Dáár's een om elke hoek": die lang eikelaning met bome wat oor jou kop tóémaak was vir dié skrywer 'n misterieuse en geliefkoosde wandelplek, en 'n stukkie straat wat hy met sy trapfiets seker alte dikwels beleef het. (Die groot gesinsmotor het trouens as vervoermiddel by hom min aftrek gekry, want die fiets was sy ryding, waarnatoe die reis ook mog gaan!)
Buys se verse is altyd religieus gerig, maar dit sou 'n growwe verskraling wees om hom as religieuse digter te tipeer. Daarvoor reik sy kreatiewe vermoëns te wyd: By sy studeerkamertafel onder die leeslamp met die staander van "heuninggeel olien", die hout wat deur swaarkry "marmerhard en mooi" geword het, het die digter 'n uitsig gehad oor die kronkelende stukkie Mooirivier wat teen die huis in Van Rooystraat 18 verbyvloei. Hier sien hy die "nege wilgerboompies wat ek self geplant het"; "my groen plataan" ( Inventa ris ), en al die voëls wat by die waterbak vertoef om water te drink of te bad. Maar hy bemerk ook die korrel sand, neerslag en laaste rusplek van die rots wat deur vulkane "gloeiend uit / die ingewande van die aarde / opgespuit" en met verloop van millenniums fyngemaal is: " 'n oomblik / en / 'n ewigheid'.
Sy verse is klein duette van klank en kleur, altyd ingebed in die wonder van 'n Groter Hand wat alles vashou, skik en kantel. Of dit die vuurkool-streep van die rooivink is, of die "trom wat in die diepte roffel", die somberheid van die aftree-oord en hospitaal waar hy siekes en sterwendes besoek (terwyl hy sélf "bewe / van angs / vir die lewe") -- alles skryf hy tot gravures vir dié wat die lees-reis wil onderneem.
Buys se drie digbundels (die somtotaal van sy gepubliseerde oeuvre) het beskeie begin by Pleroma, uitgegee in 1977, is opgevolg met Wit korbeel (Perskor, 1987) en afgesluit met Van sigbare en onsigbare dinge (Tafelberg, 1998).
Die neerslag van 'n hele lewe is literêr hierin vervat: Predikant, dosent, filosoof, berader, gesinsmens, natuurliefhebber, toeris. Nie sonder rede het Afrikaanse literêre kritici Buys se bundels deurgaans met positiewe kritiek begroet nie: Die skrywer se integriteit as mens en as kreatiewe vakman maak van sy verse "skuilplekkë van bos en veld en skemerlig".
Op 15 Oktober vanjaar was dit Buys se 80ste verjaardagherdenking, en Groenspreeu (uit sy laaste bundel) sê dit als:
Jy kan die groenspreeu nie vertrou, hy lieg die aarde pimpelblou. Hy fluit die hemel lowergroen, paljas 'n pruim tot perlemoen. Hy tierelier die suring soet, die katjiepiering swart soos roet. Hy vonkel, konkel, toor die son tot 'n ranonkelrooi ballon. Die groenspreeu is 'n kunstenaar -soms lieg hy selfs die waarheid waar.
Geen opmerkings nie:
Plaas 'n opmerking